ေခြးရူးျပန္ေရာဂါ ဘယ္လုိကုသကာကြယ္မလဲ

တစ္ေန႔ ျပင္သစ္သူငယ္ခ်င္းတစ္ဦးက ျမန္မာျပည္ သြားလည္မွာမို႔  ငွက္ဖ်ားကာကြယ္ေဆး ထိုးသြား ရမလား လို႔ ဖုန္းဆက္ေမး လာပါတယ္။
က်မက ငွက္ဖ်ားကာကြယ္ေဆး မလိုဘူး၊ ေခြးရူးကာကြယ္ေဆးေတာ့ ထိုးသြားသင့္တယ္လို႔ ေျဖလိုက္တဲ့ အခါ သူမက တအ့့ံ တၾသနဲ႔ ဘာျဖစ္လို႔လဲလို႔ ေမးပါတယ္။

ကာကြယ္ေဆးဆိုတာ ေဆးပညာအရ (Vaccine) ဗက္ဆင္းလို႔ ေခၚပါတယ္။ ငွက္ဖ်ား ေရာဂါအတြက္ ဗက္ဆင္း မရွိေသး ပါဘူး။ ေခြးရူးျပန္ေရာဂါအတြက္ေတာ့ ရွိပါတယ္။

ဗက္ဆင္းဆိုတာ ေရာဂါျဖစ္ေစတဲ့ပိုးကို တစ္နည္းတစ္ဖံု ျပဳျပင္ထားတဲ့ ပိုး (၀ါ) ပိုးနဲ႔ ပတ္သက္တဲ့ ပစၥည္း ေတြကို ေျပာတာပါ။ ဥပမာ။ ပိုလီရိုကာကြယ္ေဆးဆိုရင္ ပိုလီရိုပိုးကို အားအင္ခ်ိနဲ႔ေအာင္လုပ္ ထားတာပါ။ တစ္ခ်ိဳ႔ကာကြယ္ေဆးက ပိုးအေသေတြပါ။ တစ္ခ်ိဳ႔က ပိုးရဲ့ အေရခြန္ (ဥပမာ။ ဘီ အသဲေရာင္ပိုး)ေတြပါ။
ငွက္ဖ်ားအတြက္ ဗက္ဆင္းမရွိပါဘူး။ ဒါေပမဲ့ ငွက္ဖ်ားေရာဂါေပၚမ်ားတဲ့ ေဒသေတြကို ခဏတျဖဳတ္အလည္ သြားမယ္ဆိုရင္ေတာ့ ငွက္ဖ်ားပိုးေတြ ေသြးထဲ၀င္လာတာနဲ႔ အဲ့ဒီ ပိုးေတြကို ေသြးထဲက ေစာင့္သတ္မဲ့ ငွက္ဖ်ားပိုးသတ္ေဆးကို ခရီးမသြားခင္က စၿပီး၊ ခရီးက ျပန္လာၿပီး ၁-၂ ပတ္ အထိ၊ ေဆးေသာက္ထား တာကို ေျပာတာပါ။ ျမန္မာျပည္ ခဏ အလည္ သြားမယ္ဆိုရင္ အဲ့ဒီလို ကာကြယ္ဖို႔ မသင့္ပါဘူး။ ဘာျဖစ္လို႔လဲ ဆိုေတာ့။

၁။ငွက္ဖ်ားပိုးသတ္ေဆးေတြက ျပင္းပါတယ္။အထူးသျဖင့္ ရက္ၾကာၾကာ ေသာက္ရတာမ်ိဳးမွာ။
၂။ေနာက္ၿပီး ေဆးေသာက္လို႔မရတဲ့ အေျခအေနေတြရွိပါတယ္၊ ဥပမာ။ ကိုယ္၀န္ေဆာင္ အမ်ိဳးသမီးမ်ား၊ ေမြးရာပါေသြးဥနီေရာဂါ (Thalassemia, sickle cell anemia etc) ရွိသူမ်ား။
၃။ အခ်ိဳ႔လူမ်ား ေဆးဒဏ္မခံနိုင္ပဲ ပ်ိဳ႔ျခင္း၊ အံျခင္းမ်ား ျဖစ္ပါတယ္။
၄။ေန႔စဥ္ (၀ါ) အပတ္စဥ္ တိတိက်က် ေသာက္ရပါတယ္။ ေမ့ၿပီး မေသာက္မိရင္ ေရာဂါ ျဖစ္နိုင္ပါတယ္။
၅။ Tourist ခရီးသည္ေတြ သြားေလ့ရွိတဲ့ ရန္ကုန္၊ မႏၱေလး၊ ပုဂံ၊ ေတာင္ႀကီးတို႔မွာ ငွက္ဖ်ား ပိုးသယ္တဲ့ျခင္ မရွိပါဘူး။ အင္းေလးမွာေတာ့ ျခင္ရွိ နိုင္ပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ ငွက္ဖ်ားပိုးသယ္တဲ့ျခင္ က ညေနေစာင္းကစၿပီး ညဘက္ပဲကိုက္ပါတယ္။ ခရီးသည္ေတြအေနနဲ႔ ညဘက္ အျပင္ထြက္ လည္မွာ မဟုတ္လို႔ပါ။ အင္းေလးမွာ ညအိပ္တယ္ဆိုရင္ေတာ့ ညေနေစာင္းကစၿပီး ျခင္မကိုက္ တဲ့ေဆး (Mosquito repellent) ေတြကို အ၀တ္ မဖံုးတဲ့ လက္ေတြ ေျခေတြမွာ လိမ္းထားရင္၊ ဒါမွမဟုတ္ ျခင္ဇကာတပ္ထားတဲ့ အခန္းမွာေနရင္ ပိုၿပီး အႏၱရာယ္ကင္းပါ တယ္။
ေခြးရူးျပန္ေရာဂါက်ေတာ့ ဗက္ဆင္း ရွိပါတယ္။ ေနာက္တစ္ခ်က္က ေခြးရူးျပန္ေရာဂါ ျဖစ္ၿပီးဆိုရင္ေတာ့ ကုရာနတၳိေဆး မရွိလို႔ပါ။ ယေန႔အထိ ကမာၻေပၚမွာ ေခြးရူးျပန္ေရာဂါ ျဖစ္ၿပီး ရွင္တဲ့လူ ၆ ေယာက္သာ မွတ္တမ္းတင္ထားပါတယ္။ အဲ့ဒါကလဲ အေမရိကန္ျပည္မွာ ေနာက္ဆံုးစမ္းသပ္ကုသနည္းနဲ႔ လူနာရဲ့ ဥေဏွာက္ေရာင္ေနစဥ္ တမင္ကိုမာ (Artificial coma) ျဖစ္ေအာင္ လုပ္ထားျခင္းျဖင့္ ဥေဏွာက္ရဲ့ လုပ္ငန္းမ်ားကို ေခတၱရပ္ဆိုင္းေစၿပီး ေခြးရူးျပန္ပိုး (Rabies Virus) သတ္ေဆးမ်ား ေပးျခင္းျဖင့္ ပိုးမ်ားကို ေသဆံုးေစၿပီးမွ ကိုမာ (coma ) က ထေစျခင္း ျဖစ္ပါတယ္။
အာရွတစ္ခြင္မွာ တစ္နစ္ကို ေခြးရူးျပန္ေရာဂါေၾကာင့္ လူ သံုးေသာင္းေက်ာ္ အသက္ ဆံုးရံႈးရပါတယ္။ အမ်ားဆံုးကေတာ့ ေခြးေလ ေခြးလြင့္မ်ားေၾကာင့္ ပါပဲ။ တိုးတက္တဲ့နိုင္ငံေတြမွာေတာ့ အိမ္ေမြးတိစၧာန္ ေတြကို ေခြးရူးျပန္ေရာဂါ ကာကြယ္ေဆး ေတြ ထိုးထားပါတယ္။ ယခုအခါ ေနာက္ဆံုးေပၚ အပူဒဏ္ခံနိုင္ၿပီး စားလို႔ရတဲ့ ေခြးရူးျပန္ ကာကြယ္ေဆး ေပၚလာတဲ့အတြက္ ေတာေနတိစၧာန္မ်ားကို ကာကြယ္ေဆးနဲ႔ ေရာထားတဲ့အစာ မ်ား ခ်ထားေပးျခင္းျဖင့္ ေတာေနတိစၧာန္မ်ားကိုပါ ကာကြယ္နိုင္တဲ့အတြက္ တိုးတက္တဲ့ နိုင္ငံ ေတြမွာ ေခြးရူးျပန္ေရာဂါ မျဖစ္သေလာက္ ရွားသြားပါၿပီ။
ေရွးက ေခြးရူးျပန္ကာကြယ္ေဆးေတြက ႏွစ္ပတ္တိတိ ထိုးရပါတယ္၊ ခ်က္ပတ္လည္မွာ ထိုးရၿပီး အလြန္ လည္း နာတဲ့အတြက္ ေဆးထိုးတာ ၁၀ လံုး ေလာက္ဆိုရင္လူနာဟာဗိုလ္အနာ သက္သာေအာင္ ခါးကုန္းၿပီး သြားေလ့ရွိပါတယ္။ ေနာက္ၿပီး အဲ့ဒီကာကြယ္ေဆးေတြကို တိရစၧာန္ေတြရဲ့ ဥေဏွာက္ထဲမွာ ေမြးထားတာမို႔ တိရစၧာန္ေတြရဲ့ ဥေဏွာက္နဲ႔မတဲ့ ထဲ့ဥေဏွာက္ ေရာင္ေရာဂါ ျဖစ္နိုင္ပါတယ္။ 
ေခတ္ေပၚ ကာကြယ္ေဆးေတြက ေရွးက ကာကြယ္ေဆးေတြလို မနာေတာ့ ပါဘူး။ အမ်ားႀကီးလည္း ထိုးစရာ မလိုပါဘူး။ သံုးႀကိမ္ပဲ လက္ေမာင္းမွာ တစ္ပတ္ျခားၿပီး ထိုးရပါ တယ္။

ေခြးရူးျပန္ေရာဂါက (Virus) ပိုးေၾကာင့္ ျဖစ္တာပါ။ ဒီပိုးက ေခြးရူးျပန္ေရာဂါသည္ (၀ါ) တိရစၧာန္ရဲ့ တံေတြး ထဲမွာ ရွိၿပီး ကိုက္လိုက္တဲ့အခါ အနာကေန ပိုး၀င္သြားပါတယ္။ အကိုက္ မခံရေပမဲ့ တံေတြးနဲ႔ထိတဲ့ အေရျပား ေပါက္ေနမယ္ဆိုရင္ ပိုးေတြ ၀င္နိုင္ပါတယ္။ (Virus) ပိုးေတြက အလြန္ေသးငယ္တာေၾကာင့္ သာမန္မ်က္စိနဲ႔ မျမင္နိုင္တဲ့ အေရျပား အေပါက္မ်ားက ၀င္နိုင္ပါတယ္။
အေရျပားကို ေက်ာ္္ၿပီးတဲ့ေနာက္ ပိုးမ်ားဟာ (Nerve) နပ္ေၾကာေတြ ကတဆင့္ ဥေဏွာက္ကို ေရာက္ပါ တယ္။ ဥေဏွာက္မွာ ပိုးေတြ ပြါးတာေၾကာင့္ ဥေဏွာက္ေရာင္လာပါ တယ္။ ေရာဂါစတင္ျဖစ္ပြါးခ်ိန္ (၀ါ) ေရာဂါလကၡဏာမ်ား စတင္ ေပၚေပါက္ခ်ိန္ဟာ ပိုးေတြ ဥေဏွာက္ကို ေရာက္ဖို႔ သြားရတဲ့ အကြာအေ၀း ေပၚမွာ တည္ပါတယ္။ ဥပမာ။ ေျခေထာက္မွာ အကိုက္ခံရတဲ့သူဟာ လက္မွာ အကိုက္ခံရတဲ့သူထက္ ေနာက္က်ၿပီးမွ ေရာဂါျဖစ္ပါတယ္။ ထိုနည္းတူ ခေလးထက္ လူႀကီးမ်ားမွာ ေရာဂါေနာက္က် ၿပီးျဖစ္ပါတယ္။
ေခြးရူးျပန္ေရာဂါဟာ ေသြးေႏြးသတၱ၀ါတိုင္းမွာ ျဖစ္နိုင္တာမို႔ ေခြးမွသာမဟုတ္ ေၾကာင္ ကိုက္ျခင္း၊ လူကိုက္ျခင္း၊ ယုန္ကိုက္ျခင္း တို႔ေၾကာင့္လည္း ကူးနိုင္ပါတယ္။ ၾကြက္မ်ား မွာေတာ့ ေခြးရူးျပန္ေရာဂါ မျဖစ္ပါဘူး။ ဒါေၾကာင့္ ၾကြက္ကိုက္ျခင္းေၾကာင့္ ေခြးရူးျပန္ေရာဂါ မျဖစ္ပါဘူး။ အခ်ိဳ႔ေသာ ေခြးနဲ႔ အထူး သျဖင့္ လင္းနို႔မ်ားဟာ ေရာဂါမျဖစ္ပဲ ပိုးသယ္ေဆာင္နိုင္ (carrier) ပါ တယ္။ ဒါေၾကာင့္ ေခြးေကာင္း အကိုက္ခံရေပမဲ့ ေခြးရူးျပန္ေရာဂါျဖစ္နိုင္ပါတယ္။

မ်ားေသာအားျဖင့္ ေခြးကိုက္ခံရၿပီး  ၂-၁၂ ပတ္ အတြင္း ေရာဂါလကၡဏာမ်ား ေပၚပါ တယ္။၂-၅ နွစ္ အထိၾကာတဲ့ သူလည္း ရွိတတ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္အခ်ိဳ႔လူနာမ်ားေခြးကိုက္ခံခဲ့ ရတာကို မမွတ္မိေတာ့ပါဘူး။
ေရာဂါလကၡဏာမ်ားေပၚၿပီး ၂ ပတ္ အတြင္းလူနာေသဆံုးပါတယ္။ ထူးျခားတဲ့ ေရာဂါ လကၡဏာေတြ ကေတာ့၊ သားရည္ တစ္ျမားျမား ျဖစ္ျခင္း၊ ေရအလြန္ဆာ ေသာ္လည္း ေရျမင္ တာနဲ႔ ေၾကာက္လန္႔ၿပီး တစ္ကိုယ္လံုး အေၾကာတတ္ပါတယ္။ လူနာဟာ ေသဆံုးသည္ အထိ သတိရွိေနၿပီး ေရာဂါရဲ့ဒဏ္ကို အျပင္းအထန္ ခံစားရရွာပါတယ္။ ငရဲခံစားေနရ သလို ပါပဲ။ 

ေတာင္ႀကီးေဆးရံုမွာ တာ၀န္က်ေနတံုး ေခြးရူး အကိုက္ခံရတဲ့ သားအမိႏွစ္ေယာက္ ေရာက္လာပါတယ္။ တျခားသူမ်ားကို ကူးစက္မည့္ အႏၲရာယ္ေၾကာင့္ သားအမိႏွစ္ေယာက္ လံုးကို တိရစၧာန္ေတြေလွာင္သလို ေလွာင္ထားရပါတယ္။ 
ေရာဂါေၾကာင့္ လူနာ ႏွစ္ေယာက္လံုး အၿငိမ္ မေနနိုင္ပဲ ေလွာင္ရံုရဲ့ တိုင္ေတြကို ကိုက္ ေနၾကပါတယ္။ 
ေရဆာတယ္လို႔ ေျပာေပမဲ့ ေရေပးတဲ့အခါ မေသာက္နိုင္ပဲ ပိုပိုၿပီး တက္ၾက ပါတယ္။ ပါးစပ္ေတြကလည္း သားရည္ေတြ ယိုစီးေနၾကပါတယ္။ တကယ့္ ေခြးရူးေတြလို ပါပဲ။ အခုႏွစ္ ၄၀ ေက်ာ္ခဲ့ေပမဲ့။ က်မ မ်က္စိ ထဲမွာ ယခုတိုင္ ျမင္ေယာင္ ေနဆဲပါ။

ေၾသာ္ ဘယ္လို အကုသိုလ္ေၾကာင့္မ်ား ဒီလိုခံစားရပါလိမ့္။ သားအမိ ႏွစ္ေယာက္ကို အတက္ သက္သာ ေအာင္ ၿငိမ္ေဆးထိုးေပး ထားပါတယ္။ ျပင္းတဲ့ အိပ္ေဆးတို႔၊ အေၾကာေပ်ာ့ ေဆးေတြလည္း ထိုးလို႔မရ ပါ ဘူး။ ေရာဂါေၾကာင့္ျဖစ္တဲ့ အသက္ရူက်ပ္တဲ့ အေျခအေနကို ပို ဆိုးေစမွာမို႔ ပါ။

ကာကြယ္ကုသနည္း။
၁။ေခြးကိုက္ခံရေသာေနရာကို ေရ ဆပ္ျပာတို႔ျဖင့္ ၁၀-၁၅ မိနစ္ခန္႔ စင္ေအာင္ ေဆးရပါမယ္။ ပိုးေတြ ကိုယ္ထဲအမ်ားႀကီး မ၀င္ေအာင္လို႔ပါ။
၂။ အနာကို အိုင္အိုဒင္းေဆးရည္နဲ႔ သုပ္လိမ္းေပးပါ။ အိုင္အိုဒင္းေဆးက ပိုးသတ္ နိုင္ပါတယ္။
၃။လူနာကို တိတ္ဆိတ္ေသာ အေမွာင္ခန္းထဲမွာ ထားရပါမယ္။ အသံနဲ႔ အလင္းေရာင္မ်ားက လူနာကို တက္ေစပါတယ္။ (ရန္ကုန္ေဆးရံုႀကီး ေျမေအာက္ခန္းမွာ ေခြးရူးျပန္ ေရာဂါသည္ မ်ားထားပါတယ္)။
၄။ကာကြယ္ျခင္းသည္ ကုသျခင္းထက္ ေကာင္းတယ္ ဆိုတာ ေခြးရူးျပန္ေရာဂါ အတြက္အလြန္ မွန္ပါတယ္။ ကာကြယ္ေဆးကသာ ေရာဂါကို ကာကြယ္နိုင္ၿပီး၊ ကုသေဆးကေတာ့ မရွိ ပါဘူး။ ကာကြယ္ေဆးကို ၃ႀကိမ္ ျပည့္ေအာင္ ထိုးထားရင္ ၅ ႏွစ္ခံပါတယ္။ ၅ ႏွစ္ေက်ာ္ၿပီးမွ ေခြးကိုက္ ခံရရင္လည္း ကာကြယ္ေဆးထိုးထား သူက ကာကြယ္ေဆးလံုး၀ မထိုးဖူးသူထက္ ေရာဂါ ကာ ကြယ္နိုင္တဲ့(Antibodies) အန္တီေဘာ္ဒီေတြ ျမန္ျမန္နဲ႔မ်ားမ်ား ထုတ္နိုင္လို႔ လူနာကို အသက္ ခ်မ္းသာရာ ရေစနိုင္ပါတယ္။
၅။ကာကြယ္ေဆး မထိုးထားတဲ့သူ ေခြးရူးကိုက္ခံရၿပီး ေရာဂါလကၡဏာေတြေပၚေနၿပီ ဆိုရင္ ေတာ့ လူနာ့ကိုယ္က (Antibodies) အန္တီေဘာ္ဒီေတြ ထုတ္ခ်ိန္ (ကာကြယ္ေဆး ထိုးၿပီး အနည္းဆံုး ႏွစ္ပတ္ ၾကာပါတယ္) နဲ႔ ေရာဂါကို အခ်ိန္မွီ မကယ္နိုင္ပါဘူး။ ဒါေၾကာင့္ တစ္ျခား လူ (၀ါ) တိရစၦာန္ (၀ါ) သိပၸံနည္း ျဖင့္ ထုတ္လုပ္ထားတဲ့ အန္တီေဘာ္ဒီေတြကို ထိုးေပးရပါ တယ္။ အဲ့ဒီ အန္တီေဘာ္ဒီေတြက နိုင္ငံျခားက မွာရတာမို႔ ခ်က္ခ်င္း မရပါဘူး။ ေဒါလာႏွစ္ ေထာင္ခန္႔ ကုန္က်ပါတယ္။
၆။ေခြးရူးျပန္ ကာကြယ္ေဆးထိုးျခင္း။ ေခြးရူးျပန္အန္တီေဘာ္ဒီေတြက ျမန္ျမန္ အလုပ္လုပ္ ေသာ္လည္း ျမန္ျမန္ ပ်က္စီးကုန္တဲ့အတြက္ သဘာ၀ လူနာကိုယ္မွ အန္တီေဘာ္ဒီေတြ ထြက္လာၿပီး ေရာဂါကို ဆက္လက္ ေပ်ာက္ကင္းနိုင္ေအာင္ ထိုးရတာပါ။
၇။Valium ကဲ့သိုၿငိမ္ေဆး အေပ်ာ့မ်ား ေပးထား ရပါတယ္။
၈။လူနာ လိုအပ္ေသာ ေရနဲ႔ သၾကားဓါတ္မ်ား၊ ဆားမ်ား၊အာဟာရဓါတ္မ်ားကို ေဆးပုလင္းႀကီး (drip) မ်ားနဲ႔ သြင္းေပးထား ရပါတယ္။
၉။ အသက္ရူရန္ ခက္ခဲ ေနသူမ်ားအား ေအာက္ဆီဂ်င္ေပးျခင္း၊ အသက္ရူစက္တပ္ျခင္း။
၁၀။ တိုးတက္ေသာနိုင္ငံမ်ားတြင္ (Artificial coma) တမင္ကိုမာ ျပဳလုပ္ထားျခင္း။
၁၁။ ကိုက္ေသာေခြးကို အနည္းဆံုး ႏွစ္ပတ္ ေစာင့္ၾကည့္ရပါမယ္။ ႏွစ္ပတ္အတြင္း ေခြးရူး သြားတယ္ ဆိုရင္ ေခြးကိုက္စဥ္က ေရာဂါပိုးေတြ ပါဖို႔ မ်ားပါတယ္။ မရူးဘူးဆိုရင္ေတာ့ ပိုးမပါဖို႔ မ်ားပါတယ္။ အေကာင္းဆံုး ကေတာ့ အကိုက္ခံရတဲ့လူနာရဲ့ေသြးမွာ ပိုး ရွိမရွိ စစ္ေဆး တာ အေသခ်ာဆံုးပါပဲ။

အိမ္မွာေမြးထားတဲ့ေခြးက ကိုက္တယ္ဆိုရင္ေတာ့ ေရာဂါျဖစ္ဖို႔ မ်ားပါတယ္ ဘာျဖစ္လို႔လဲဆိုေတာ့ ေရာဂါျဖစ္ စမွာ ေခြးရဲ့စိတ္ေတြ ေျပာင္းလဲ တာေၾကာင့္ သခင္ ကို ျပန္ကိုက္တာပါ။
လြန္ခဲ့တဲ့ ၁၅ ႏွစ္က သူေဌးမႀကီးတစ္ေယာက္ အိမ္မွာေမြးထားတဲ့ ေခြးက သူမရဲ့ ၂ ႏွစ္အရြယ္ေျမးမကို လက္မွာကိုက္ လိုက္ပါတယ္။ ကာကြယ္တဲ့ အန္တီေဘာ္ဒီေတြ ထိုးဖို႔ မမွီ လိုက္ခင္မွာပဲ ခေလး ေသဆံုး သြားပါတယ္။

ဒါေၾကာင့္ ျဖစ္နိုင္ရင္ ေခြးရူးျပန္ကာကြယ္ေဆး ထိုးတားဖို႔ တိုက္တြန္းပါတယ္။